Achtergronden en tips voor het werken met de FroggyMouth

Een afwijkende tongfunctie (lage tongligging in rust en een foutieve slik) kan leiden tot een afwijkende groei van de kaken en een afwijkende stand van de tanden. Op latere leeftijd kunnen er zelfs kaakgewrichtsklachten ontstaan. De FroggyMouth corrigeert een afwijkende tongfunctie; bij kinderen en volwassenen. Het is wel zaak de FroggyMouth goed in te zetten en de voortgang te monitoren. Dit artikel zet daarvoor een aantal belangrijke achtergronden en tips op een rij. Aangevuld met persoonlijke ervaringen van Liset Maas, OMFT-logopedist en docent OMFT.

Van protrale naar alveolaire slik

Een baby slikt met een protrale slik. Tussen de 12e en de 18e maand start de transitie naar een achterwaartse alveolaire slik; dat is de juiste slik voor kinderen en volwassenen. De nervus trigeminus neemt tijdens die transitie taken over van de nervus facialis. Een kind van twee tot drie jaar zou op de goede manier moeten kunnen slikken. Uiterlijk op vierjarige leeftijd moet er sprake zijn van de achterwaartse alveolaire slik. Soms lukt dat niet door afwijkende mondgewoonten, zoals zuiggewoonten, openmondgedrag (met een lage tongligging) en/of mondademen. Afwijkende mondgewoonten zitten de transitie van een protrale naar een alveolaire slik in de weg.

Starten met de FroggyMouth

Vanaf driejarige leeftijd kan de FroggyMouth ingezet worden, om de juiste slik te automatiseren. Een foutieve slik gaat gepaard met:

• Compressie van de lippen.
• Mentalisactiviteit.
• Voorwaartse verplaatsing van de tong en/of laterale verbreding van de tong.
• Kiezen die elkaar niet raken tijdens het slikmoment.

In plaats van werken met de FroggyMouth kan er vanaf driejarige leeftijd ook gestart worden met een voortraject OMFT (werken aan de mondsluiting, het sterker maken van de lippen en het inzetten van een mondtrainer). Vanaf zesjarige leeftijd kan er aan de slag worden gegaan met het volledige OMFT-protocol.

Werking van de FroggyMouth

Als de FroggyMouth wordt gebruikt, krullen de boven- en onderlip als het ware naar buiten. Tijdens het slikken komen de lippen niet meer op elkaar en wordt er geen negatieve druk (zuigkracht) in de mondholte opgebouwd. Het slikken op de gebruikelijke (foutieve) manier lukt niet meer. Dit levert ‘stress’ op, die een reactie in de hersenstam veroorzaakt. Om toch te kunnen slikken met de lippen open, zoeken de hersenen naar een andere manier van slikken. Wanneer de focus tijdens het gebruiken van de FroggyMouth niet op het slikken ligt maar op een boeiend tv-programma, zal de andere manier van slikken geïntegreerd worden in het motorisch geheugen. Het gaat als het ware vanzelf (onderbewust-cognitief automatisme).
Bij het dragen van de FroggyMouth wordt de activiteit van de nervus facialis vervangen door activiteit van de nervus trigeminus. De derde tak van de nervus trigeminus, de nervus mandibularis, is verantwoordelijk voor het gevoel in de onderkaak, het ondergebit, de kin en de tong. Bij het dragen van de FroggyMouth wordt zowel in rust als tijdens het slikken het achterste deel van de tong omhoog gebracht. Ook worden tijdens het slikmoment de kiezen kort gesloten, wat hoort bij een goede slik. Wanneer de achterkant van de tong omhoog gaat, ontstaat er vanzelf een in- en uitademing via de neus.
Een stabiele anatomische omgeving is de enige voorwaarde voor het toepassen van de FroggyMouth. Dus bij een zeer smalle bovenkaak niet, omdat de tong dan geen comfortabele positie tegen het gehemelte kan innemen. De tong zal zijn fysiologische referenties dan niet vinden, omdat er onvoldoende ruimte is. Er zal eerst orthodontisch gewerkt moeten worden aan het verbreden van de bovenkaak.
Als het palatum niet te smal is, kan de FroggyMouth overigens gewoon toegepast worden bij iemand met een kruisbeet. Verder kan het gebruikt worden in combinatie met een blokjesbeugel, verwijderbare beugel, invisalign beugel, etc.

De eerste weken

Als er met het dragen van de FroggyMouth gestart wordt, gaat niet alles meteen beter. Wanneer de FroggyMouth in de mond zit, is zichtbaar dat:

• De lippen regelmatig bewegen.
• Er geslurpt wordt.
• Er gewijld wordt (dit stopt vaak al na één week, zonder interventie).
• De tong in rust af en toe naar voren komt.
• Er nog door de mond geademd wordt.

Zichtbare veranderingen na enkele weken

Na enkele weken dragen, zijn er veranderingen te zien. Wanneer de FroggyMouth in de mond zit, is zichtbaar dat:

• De lippen minimaal of helemaal niet meer bewegen.
• Het slurpen nagenoeg over is.
• Het kwijlen is gestopt.
• Er al meer controle is over de tong.
• Er dentale occlusie is tijdens het slikken.
• Er door de neus geademd wordt (de achterkant van de tong komt immers omhoog).

Observeer of het goed gaat

Hoe lang de FroggyMouth gedragen moet worden, is persoonsafhankelijk. Observeer tijdens een therapiesessie het mondgedrag bij het dragen van de FroggyMouth, terwijl de cliënt naar een filmpje kijkt. Wanneer er geen opvallendheden meer waar te nemen zijn, gaat het de goede kant op. Observeer ook het mondgedrag zonder de FroggyMouth in de mond. Controleer of het onderste deel van het gezicht ontspannen is tijdens het slikmoment en in rust. Hoe beweegt de tong tijdens het spreken? Komt die nog naar voren? Laat de cliënt hardop van 1 tot 60 tellen (zonder de FroggyMouth in de mond). Observeer het spreken en slikken tijdens het tellen:

• Komt de tong niet meer naar voren tijdens het slikken?
• Sluiten de kiezen wanneer er tussendoor wordt geslikt?
• Zijn de lippen ontspannen tijdens het slikken?
• Is de mentalis inactief tijdens het slikken?
• Blijft de tong binnen de tandenboog onder en boven tijdens spreken?

Als dat allemaal het geval is, gebruikt de cliënt nu dus het nieuwe motorische programma. Het gebruiken van de FroggyMouth kan afgebouwd worden (zie hieronder: ‘Afbouwen draagtijd FroggyMouth’).

Tijdens het observeren kan ook naar voren komen dat het oude motorische programma nog wordt gebruikt.
Waarschuwingssignalen daarvoor zijn:

• Liplikken/lipbijten (eenmaal liplikken tijdens een sessie is al te veel).
• Samentrekken van spieren die de bovenlip omhoog trekken.
• Mentalisactiviteit tijdens het slikken.
• Afwijkende uitspraak (addentaal en/of interdentaal).

Ga onverminderd door met het gebruiken van de FroggyMouth.

3-3 Froggy-slik-feedback

Voor ouders van een kind dat de FroggyMouth gebruikt (of de partner van een volwassen cliënt), is het makkelijker om de lippen in de gaten te houden tijdens het slikken, dan de manier van slikken te beoordelen. De 3-3 Froggy-slik-feedback houdt in dat een ouder (of partner) driemaal per dag tijdens een slikmoment mag zeggen: ‘Dat gaat goed!’ of ‘Wow, je slikt met ontspannen lippen!’. Daarnaast mag de ouder of partner driemaal per dag tijdens een slikmoment zeggen: ‘Voorzichtig, je lippen zijn op elkaar geperst’, wanneer er lipcompressie en/of mentalisactiviteit zichtbaar is.

Opzet voor behandelingen met de FroggyMouth

Voor het inzetten van de FroggyMouth bij cliënten heeft OMFT-logopedist Liset Maas-Houtekamer een standaard opgesteld die als voorbeeld kan dienen bij behandelingen.

Week 1:
– Folder FroggyMouth bespreken.
– Maat FroggyMouth bepalen.
– Instructies geven:

• Dagelijks de FroggyMouth onafgebroken gebruiken gedurende 15 minuten. Wordt de FroggyMouth gedurende die 15 minuten een keer uit de mond gehaald, begin dan opnieuw.
• Gebruik de FroggyMouth tijdens het kijken naar een televisie op ooghoogte, omdat het hoofd dan niet gebogen is (het recht vooruit kijken vergemakkelijkt het verhogen van het achterste deel van de tong).
• Blijf aandachtig kijken, zodat het hoofd zo min mogelijk beweegt en de aan te leren manier van slikken steeds op dezelfde manier plaatsvindt (waardoor het geautomatiseerd kan worden).
• Praat niet met de FroggyMouth in de mond.
• Geef weinig tot geen instructies over het slikken; het juiste slikproces moet onderbewust tot stand komen.

Week 2:
– FroggyMouth volgens advies gedragen?
– Bespreken van eventuele bijzonderheden.
– Kwijlen ja/nee? (Zie hieronder: ‘Wat te doen bij blijvend kwijlen?’).
– Observatie dragen FroggyMouth gedurende 10 minuten (tijdens het kijken van een filmpje door de cliënt).
– De 3-3 Froggy-slik-feedback toelichten.
– De 3-3 Froggy-slik-feedback dagelijks toepassen.
– Afspraak inplannen voor over twee weken.
– FroggyMouth blijven dragen volgens instructies.

Week 3: geen afspraak.

Week 4:
– FroggyMouth volgens advies gedragen?
– Bespreken van eventuele bijzonderheden.
– Kwijlen ja/nee? (Zie hieronder: ‘Wat te doen bij blijvend kwijlen?’).
– Observatie dragen FroggyMouth gedurende 10 minuten (tijdens het kijken van een filmpje door de cliënt).
– De 3-3 Froggy-slik-feedback bespreken. Lukt dit of is er extra uitleg nodig?
– De cliënt iets laten eten om de 3-3 Froggy-slik-feedback nader toe te lichten.
– Afspraak inplannen voor over 2 weken.
– FroggyMouth blijven dragen volgens instructies.

Week 5: geen afspraak.

Week 6:
– FroggyMouth volgens advies gedragen?
– Bespreken van eventuele bijzonderheden.
– Observatie dragen FroggyMouth gedurende 10 minuten (tijdens het kijken van een filmpje door de cliënt).
– De 3-3 Froggy-slik-feedback goed toe kunnen passen?
– De cliënt iets laten eten om de 3-3 Froggy-slik-feedback te bespreken;
– Afspraak inplannen voor over 4 weken.
– FroggyMouth blijven dragen volgens instructies.

Controle na 4 weken (indien nodig eerder):
– FroggyMouth volgens advies gedragen?
– Bespreken eventuele bijzonderheden.
– Observatie dragen FroggyMouth gedurende 10 minuten (tijdens het kijken van een filmpje door de cliënt);
– De 3-3 Froggy-slik-feedback goed toegepast? Zijn de veranderingen zichtbaar?
– Laat de cliënt iets eten om de slik te beoordelen (onderste gezichtshelft ontspannen/geen lip- en mentalisactiviteit tijdens het slikken?).
– Observatie spontaan spreken of tellen (oefening: tellen van 1 tot en met 60).
– Afspraak inplannen voor over 4 weken (indien nodig eerder).
– FroggyMouth blijven dragen volgens instructies.

Afbouwen draagtijd FroggyMouth

Wordt het nieuwe motorische programma gebruikt en zijn er geen afwijkende functies meer te zien tijdens het slikken en spreken? Dan kan het dragen van de FroggyMouth afgebouwd worden met de volgende faseringen:
– Gebruik de FroggyMouth om de dag (4 dagen wel, 3 dagen niet) en doe dit twee weken.
– Gebruikt de FroggyMouth om de dag (3 dagen wel, 4 dagen niet) en doe dit twee weken.
– Gebruik de FroggyMouth 2 dagen per week en doe dit één tot twee maanden.
– Gebruik de FroggyMouth 1 dag per week en doe dit één tot twee maanden.

Wat te doen bij blijvend kwijlen?

Leg de cliënt uit dat bij kwijlen het speeksel via de tong naar voren loopt in de mond. De lippen sluiten, voorkomt dat. Ligt het speeksel voor in de mond, dan kost het veel kracht en moeite om het door te slikken (compressie lippen en negatieve druk in de mondholte). Ligt het speeksel op het middelste deel van de tong, dan gaat het doorslikken van het speeksel makkelijker. Bij het slikken is de musculus styloglossus onmisbaar. De musculus styloglossus is een kleine, korte spier. Aan beide zijden van de tong bevindt zich er één. De spieren verbinden de zijden van de tong met de schedelbasis via een benig uitsteeksel (de processus styloideus) en loopt naar beneden vanaf de slaapbeenderen. Samentrekking van deze twee spieren trekt de tong naar achteren en naar boven en versmalt de tong.
Activeer de musculus styloglossus door 10 seconden lang met een dichtgeklapt mondspiegeltje op het middelste deel van de tong de duwen (terwijl de cliënt met de tong tegendruk geeft). Doe dit iedere dag driemaal, voordat de FroggyMouth gebruikt gaat worden. Dit vergemakkelijkt het slikken en vermindert het kwijlen bij het dragen van de FroggyMouth. Meestal verdwijnt het kwijlen op deze manier binnen een week. Mocht dat niet het geval zijn, dan is het raadzaam de bovenstaande duwoefening nog een week langer te blijven doen.

Richtlijn voor de maatkeuze

De FroggyMouth is er in drie maten: small, medium en large. De breedte van de mond van de cliënt is bepalend voor de benodigde versie. Bij gebruik van de FroggyMouth moeten de mondhoeken ontspannen blijven. Het uitgangspunt is daarom: liever een iets te kleine FroggyMouth, dan eentje die te groot is.

Small:
– Voor jongens tot 10 jaar.
– Voor meisjes tot 13 jaar.

Medium:
-Voor jongens vanaf 10 jaar en dus ook voor volwassen mannen.
– Voor meisjes vanaf 13 jaar en dus ook voor volwassen vrouwen.

Large:
Voor volwassen mannen met een grote mondmaat.

Resultaten

Klinische studies wijzen uit dat ongeveer 60% van de FroggyMouth-gebruikers de juiste slik automatiseert. In het boek ‘Neurciences and swallowing rehabilitation’ is de volgende indeling gepubliceerd:

• ± 20% heeft geen vooruitgang;
• ± 20% heeft vooruitgang maar nog geen automatisme;
• ± 60% heeft een goede slik die automatisch verloopt.

Boek ‘Neurosciences and swallowing rehabilitation’

Het Engelstalige boek ‘Neurosciences and swallowing rehabilitation’ geeft wetenschappelijke studies en inzichten weer die de achtergrond vormen voor het toepassen van de FroggyMouth. Het vat op een overzichtelijke manier duizenden pagina’s samen die door honderden onderzoekers zijn gepubliceerd. In die zin is het boek een verzameling reflecties op veertig jaar klinische ervaring, die een beter begrip geeft van functionele revalidatie. Een deel van het bovenstaande artikel is gebaseerd op delen uit het boek en het is dus een aanrader voor iedereen die professioneel met de FroggyMouth aan de slag gaat.

Zowel het boek als de FroggyMouths zijn te bestellen in de webshop van OMFT.info. Hieronder is de video te zien die een toelichting geeft aan gebruikers van de FroggyMouth. OMFT.info heeft ook de Engelstalige informatiefolder vertaald naar het Nederlands.